لازم به ذکر است که اصطلاح چهار مزاج اصلی(صفراوی، بلغمی، دموی و سوداوی) یک غلط رایج است که در بین عموم مشهور شده است وگرنه در منظر طب سنتی ایران مزاج ها نه گروه هستند که شامل 4 گروه مزاج مفردشامل: گرم، سرد، تر، خشک و 4 گروه مزاج مرکب شامل: گرم و تر، گرم وخشک، سرد و تر، سرد و خشک، و یک مزاج معتدل می باشد. در این بخش توضیحاتی در مورد خصوصیات هر کدام از این چهار خصوصیت گرمی و سردی و تری و خشکی ارایه می شود:
مزاج گرم
اگر کسی دارای علایم گرمی باشد و در تری و خشکی معتدل باشد مزاج وی گرم است.
بدن نسبتا گرم، موهای پرپشت و تیره، رنگ بدن سرخ و سفید یا سرخ یا زرد، قدرت بدنی بالا، اندام های درشت، صدای بلند و قوی، قدرت ریسک بالا، جنب و جوش، روحیات شاد و بلند پروازانه از خصوصیات افراد با مزاج گرم است.
مزاج سرد
اگر فردی دارای علایم مزاج سرد باشد و در تری خشکی معتدل باشد مزاج وی سرد است:
بدن نسبتا سرد، موهای کم پشت و تا حدی روشن، رنگ بدن مایل به روشنی و سفیدی، فعالیت های ضعیف و قدرت جسمی ضعیف دارد. صدای ضعیف تر وآرام تر از دیگران، سرعت کلام پایین تر و از نظر روحیات فردی نسبتا آرام،
مزاج سرد و خشک(سوداوی)
افراد با مزاج سرد وخشک به اصطلاح « افراد سوداوي »نامیده شده که عنصر خاک با کیفیت سردی و خشکی در آنها غالب است و علایم غلبه خلط سودا در ایشان بروز می نماید. این افراد از نظر جسمی لاغر و نسبتا ریز جثه هستند. دارای پوست سفید و یا رنگ تیره بوده اکثرا پوستشان سرد و خشک می باشد. از نظر روحی افرادي همه سونگر، با توجه بیش از حد به جزئیات، میانه رو و محتاط هستند. این افراد عموما قسمت منفی هر امری را بیشتر از قسمت مثبت آن می بینند، همیشه در حال تفکرند و در حالات پیشرفته داراي وسواس و دودلی هستند. همانند افراد بلغمی توان ریسک ندارند؛ فکر و خیال فراوان دارند و مستعد افسردگی و مالیخولیا هستند. از سوی دیگر افکار بلند و عاطفه عمیق ایشان سبب شکوفایی استعدادهای هنری، خلاقیتهای فنی و عقلی(فلسفه و مهندسی و …) در ایشان می گردد و به رشته های مربوطه علاقه بیشتری دارند. اگر سردي در مغز و روان این افراد غلبه کند، ترسو و دچار سوءظن می شوند و تمایل زیادي به تنهایی وگوشه نشینی پیدا میکنند و استعداد ناامیدي دارند. خواب این افراد سبک می باشد و گاهی دچار اختلال خواب می گردند؛ مثلا انعطاف پذیر نیستند (برخلاف بلغمی ها). همانطور که گفته شد عنصر خاک میلی به شکل پذیری ندارد. آنها خیلی دیر تغییر می کنند اما اگر تغییر کنند آن وضعیت جدید را به شدت حفط می کنند. همانند خاك که هر چیزي را در خود پنهان می کند، نظرات خود را کمتر بطور آشکار بیان می کنند خاطرات را درذهن خود نگه میدارند و پس ازسالها آنها رابازگو می کنند. این افراد در حین ضعف جسمی ممکن است اشتهای غذایی کمی داشته باشند. اگر اکثر علایم فوق در شما وجود دارد مزاج شما سرد و خشک است و باید تدابیر ویژه این مزاج را بیشتر رعایت کنید.
مزاج سرد و تر(بلغمی)
افرادی که داراي مزاج « سرد و تر» و علایم غلبه خلط بلغم هستند, عنصر آب در آنها غلبه دارد. آنها از نظر ظاهری دارای بدنی نسبتا چاق، پوست نرم و لطیف و روشن، موهای نسبتا نرم و لخت تر از دیگران و دارای اندامی نسبتا کوچکتر و ظریفتر از دیگران می باشند. این افراد از نظر فعالیت جسمی، نسبتا کم توان و کند هستند و اکثرا احساس خستگی و بی حالی می نمایند. افراد بلغمی با سرما و سردی جات اذیت شده ولی در گرما و با مصرف گرمی جات سرحال تر می شوند، از نظر رفتاری،افرادي ملایم، آرام، با وقار، میانه رو و محتاط و گاهی ترسو هستند. ایشان کم صحبت هستند و عموما به آرامی صحبت می کنند. بعلتسرديغالب در مغز، تا حدی ضعف حافظه دارند و سرعت تصمیم و عملکرد ذهنی کند دارند. این افراد استعداد ریسک پذیري کمتری دارند، اهل سازش و معمولا تحت تاثیر افراد دیگر هستند. قدرت تهاجم و اعتراض ایشان پایین است و ترجیح می دهند در حرکتهای اجتماعی پیرو باشند و یا دخالتی ننمایند. خصوصیات عنصر آبی و رطوبت در این افراد غالب است یعنی خود را سریع با شرایط وقف می دهند، سازگار وانعطاف پذیر هستند و به راحتی می توان افکارشان را تغیير داد. راحت تغییر عقیده می دهند و به راحتی هم آن را رها میکنند. (برعکس صفراوي مزاجان و سوداوي مزاجان)- در صورت وجود اکثر علایم فوق در شما، مزاج شما سرد و تر است و جهت حفظ سلامت خود بهتر است تدابیر مربوطه را رعایت فرمایید.
مزاج گرم وتر(دموی)
افراد با مزاج گرم و تر، اصطلاحا« افراد دموي »نامیده می شوند و خصوصیات غلبه خلط دم(خون) را دارند. عنصر هوا در آنها غالب است. از نظر جسمی بدنهای تنومند و عضلانی با پوست گرم و مرطوب و گلگون دارند. استخوان بندی این افراد درشت و قوی است.این افراد خصوصیات رفتاري رکن مربوط به خود یعنی هوارا دارند. دیرعصبانی می شوند و دیر هم آرام می شوند . افرادي شجاع، خوش مشرب و اجتماعی هستند. براحتی می توانند با همه کس ارتباط برقرار کنند و اهل بگو و بخند هستند. افرادي شادو فعال ، بلند پرواز، خوش اخلاق و خوشرو، شجاع، صبور و باسخاوت اند، اشتهای فراوان، هضم قوی و علاقه خاصی به گوشت و غذاهای چرب و شیرین دارند. مهمانی رفتن و مهمانی دادن، سفرهای تفریحی، طبخ غذا با کلیه آداب و جزئیاتی که آنرا خوشمزه کند از علایق ایشان است. هر چند خوش خواب هستند ولی توان بیداری کشیدن را هم دارند. در فعالیتهای اجتماعی توان مدیریت و هدایت بالایی دارند، اهل ریسک هستند و همیشه کلیات امور برایشان مهمتر از جزئیات می باشد. این بیماران استعداد ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی، فشار خون، افزایش چربی خون و کبد چرب را بیشتر از دیگران دارند. اگر شما اکثر خصوصیتهای فوق را دارید مزاج شما گرم و تر است و باید تدابیر خاص این مزاج را بیشتر رعایت فرمایید.
مزاج گرم و خشک(صفراوی)
کیفیت غالب دراین افراد گرمی و خشکی است وبه اصطلاح « افراد صفراوي »نامیده می شوند. این افراد هیکل نسبتا درشت ولی لاغر دارند، از نظر فعالیت بدنی تند و تیز و چابک ولی قوی می باشن. فعالیت این افراد زیاد و خواب نسبتا کمی دارند، از گرما و گرمی جات اذیت و در هوای خنک و با مصرف سردی جات و میوه های ترش سرحال می شوند. ایشان در فعالیتهای اجتماعی پیشرو هستند ودر هر جمعی تلاش در مدیریت گروه و پیشبرد اهداف آنها را دارند. از آنجایی که عنصر آتش در این افراد غلبه دارد لذا خصوصیات آتش از آنها بروز میکند. مثلا زودعصبانی می شوند و زود هم آرام میگیرند و بعضا اخلاق تندی دارند. افرادصفراوي افرادي تندوتیز و بیقرار هستند، این افراد بطور آنی تصمیم گرفته و بسرعت كار را به اوج رسانده و گاهی یکدفعه آنرا رها کرده و ترك می کنند. این خصوصیت بعلت گرمی بالا (گرمی و خشکی) می باشد. خصوصیت خشکی، تند وتیز و نمایان کردن گرمی در این افراد است و علایم گرمی را هم بیشتر نمایان میکند. افراد گرم وخشک به علت گرماي زیاد، ناآرام و مضطرب هستند و افعال خود را با طمأنینه و وقار انجام نمی دهند. علت این امر آنست که گرما باعث تشویش و عدم سکون و اضطراب میشود. ایشان پرجرأت، حاضرجواب و باهوش ، سریع وچالاك و پرانرژي و بااراده هستند. البته آنچه از بیقراری و… ذکر می شود، اگر در حد افعال طبیعی فرد باشد در حدود سلامت وی تعریف می شود ولی اگر از حدود طبیعی رفتار فرد و معمول افراد جامعه خارج شد آنگاه بعنوان بیماری محسوب می شود.اگر اکثر علایم فوق در شما وجود دارد شما داری مزاج گرم وخشک می باشید و باید تدابیر ویژه این مزاج را رعایت فرمایید.